Opowieść wigilijna (2009)

Słynne opowiadanie klasyka angielskiej literatury Charlesa Dickensa (1812–1870) „A Christmas Carol in Prose. Being a Ghost Story for Christmas” zostało po raz pierwszy opublikowane w 1843 roku w zbiorze „Christmas Books” („Opowieści wigilijne”) i zyskało fenomenalną popularność wzmocnioną przez liczne przeróbki sceniczne, a potem także filmowe. Historycy kina naliczyli ponad 80 adaptacji tego utworu, nie mówiąc już o luźnych nawiązaniach. W 1901 r. zrealizowano w Anglii krótki film „Scrooge or Marley’s Ghost” (reż. Walter R. Booth), następna adaptacja pod tytułem „A Christmas Carol” powstała zaledwie siedem lat później. W 1910 roku kolejny film nakręcili Amerykanie. W roli Scrooge’a pojawił się Marc McDermott. W 1935 roku triumfowali Anglicy („Scrooge”, reż. Henry Edwards z Seymourem Hicksem w roli tytułowej), a w 1938 roku wielką popularność zdobyła ekranizacja dokonana przez wytrawnego hollywoodzkiego rzemieślnika Erwina L. Marina, gdzie Scrooge’a zagrał wybornie Anglik Reginald Owen, a Cratchita Kanadyjczyk Gene Lockhart.

Za jedną z najlepszych wersji uznawana jest wielce stylowa ekranizacja angielska z 1951 roku w reżyserii Briana Desmonda Hursta z kapitalnym Alastairem Simem („Jak zabić starszą panią”) jako Scroogem. W realia Dzikiego Zachodu przeniesiono utwór Dickensa w 1957 roku, gdy w ramach „General Electric Theatre” nakręcono widowisko „The Trail to Christmas”. Reżyserował sam James Stewart, Scrooge’a zagrał John McIntire. Z kolei zrealizowany z dużym nakładem środków musicalowy film „Scrooge” (1970) Ronalda Neame’a pozostawił pewien niedosyt, choć kreacji Alberta Finneya doprawdy trudno było coś zarzucić. W Scrooge’a wcielali się także tak wybitni aktorzy, jak John Carradine, Fredric March, Basil Rathbone, Jack Palance, George C. Scott, Patrick Stewart czy Ralph Richardson. Powstały wersje meksykańskie, francuskie, zachodnioniemieckie, a nawet węgierska oraz filmy animowane („The Stingiest Man in Town”, 1978; „Mickey’s Christmas Carol”, 1983) i lalkowe („The Muppet Christmas Carol”, 1992). To nie zniechęciło jednak Roberta Zemeckisa, który podpisał tak popularne i cenione filmy, jak chociażby „Forrest Gump” czy cykl „Powrotów do przyszłości”, do podjęcia jeszcze raz tak bardzo znanego tematu.

Wygląda to tak, jakby Charles Dickens napisał swój wspaniały utwór, mając na myśli kino. „Opowieść wigilijna” jest pełna imponującej wizualnej wyobraźni. To dla mnie najwspanialsza historia o wewnętrznej przemianie. Dlatego starałem się podążyć wiernie tropem autora – tłumaczył swe zamiary reżyser. Był zdania, że technika trójwymiarowa, w której film został zrealizowany, jest jak najbardziej odpowiednia dla tego projektu, pozwala bowiem ominąć liczne trudności i ograniczenia, które miały miejsce w przypadku wcześniejszych adaptacji. – Niebywały postęp technologii wyzwolił mnie jako filmowca i dodatkowo pobudził moją wyobraźnię – wyznał realizator filmu. – Technologia musi jednak służyć opowiadanej historii, nigdy nie powinno być odwrotnie – zastrzegał jednocześnie. Wspominał, że utwór Dickensa znał już od dzieciństwa. – Gdy po raz pierwszy go przeczytałem, moją uwagę przykuł przede wszystkim motyw podróży w czasie, atmosfera napięcia i grozy, związana z pojawieniem się duchów. Dziś myślę, że tym, co przede wszystkim przemawia do kolejnych pokoleń widzów, jest uniwersalny temat odkupienia. – Podkreślał także, że nie przerażała go trudna do zliczenia ilość poprzednich, często doskonałych adaptacji. – Jestem przekonany, że tak wspaniałą historię można opowiadać wiele razy, na wiele różnych sposobów. Dickens nam, filmowcom, niejako ułatwił zadanie. To zdumiewające, jak bardzo filmowa była wyobraźnia pisarza, na długo zanim wynaleziono kino. Dziś mamy odpowiednie narzędzia, by oddać całe bogactwo tej opowieści. Na przykład w dawnych adaptacjach Ducha Obecnej Wigilii grywały przeważnie kobiety w białych powłóczystych szatach i w prześcieradle na głowie, gdy tymczasem pisarz opisywał go jako świetlistą postać. Ja mogłem te fantastyczne wizje oddać w pełni.

Reżyser nie miał najmniejszych wątpliwości, że Scrooge’a po prostu musi zagrać Jim Carrey, ze względu na swój absolutny perfekcjonizm i wielką zdolność aktorskiej transformacji. – Ma niesamowite zdolności – mówił Zemeckis. – Doskonale operuje głosem, tworzy jakby osobny dialekt dla każdej granej przez siebie postaci. I gra dosłownie każdym mięśniem. Reżyser z przekonaniem odpierał też zarzuty, że prozę Dickensa może przenieść dobrze na ekran tyko Anglik. – Zatrudniliśmy specjalnego trenera czuwającego nad angielskim akcentem, a część obsady to przecież cenieni brytyjscy aktorzy – zauważył. – A zresztą, angielscy reżyserzy nakręcili mnóstwo filmów o Ameryce i rozgrywających się w USA. I były to często filmy ważne, zawierające odmienny punkt widzenia. Dlaczego w naszym przypadku nie miałoby się stać podobnie?

Uważał też, że zastosowana przy realizacji tego filmu technika „performance capture” (kamery rejestrują grę aktorską, a same postaci zostają poddane komputerowej obróbce; tak uczyniono już wcześniej w jego filmach „Boewulf” oraz „Express polarny”), daje kreacjom aktorskim czystość wyrazu. Natomiast szeroko używane techniki komputerowe oddają nieocenione usługi, zwłaszcza w przywoływaniu obrazów dawnego Londynu, których nie dałoby się uzyskać w sposób tradycyjny. Przekonywał, że właściwie wykorzystana technika 3D to po prostu stosunkowo nowy język, który nie ogranicza, ale daje nowe możliwości wyrazu. – Historia kina to przecież historia ciągłego łączenia sztuki i techniki, ich stałej acz niepozbawionej konfliktów symbiozy. Co to w ogóle znaczy „efekty specjalne”? Pamiętajmy, iż kiedyś zbliżenie, czy dźwięk wydawały się efektami specjalnymi. Najważniejsza jest dobra historia do opowiedzenia. A historia najpaskudniejszego człowieka na ziemi, który się zmienia, to wspaniała historia – przekonywał Zemeckis.

Carrey zareagował entuzjastycznie na propozycję występu w filmie Zemeckisa. Szczególnie pociągała go rola Scrooge’a. Tak to tłumaczył: – Ta postać budzi ciągle tak wielki rezonans, bo odrobina, a czasem dużo więcej niż odrobina Scrooge’a jest w każdym z nas. Ja też mam swego wewnętrznego Scrooge’a. Naprawdę siedzi w mojej głowie – mówił pół żartem. – Poza tym nie ulega dla mnie wątpliwości, że dzieło Dickensa to jeden z najwspanialszych utworów o głębokiej przemianie. To rzecz o kimś, kto sam nie czuje miłości, dlatego nie potrafi kochać. To jest bliskie doświadczeniu każdego z nas: patrzymy wstecz i w przyszłość i zastanawiamy się, jak to wszystko pozbierać razem, jak nadać sens naszemu życiu.

Carrey w dzieciństwie obejrzał wersję z Alastairem Simem i zrobiła na nim wielkie wrażenie, tak jak i występ aktora: – Sprawiał wrażenie, jakby w ustach miał nieustannie coś gorzkiego i nie potrafił się tego pozbyć. Amerykański komik był zdania, że to, co zewnętrzne, pomaga oddać to, co tkwi w głębi człowieka. – Jest takie powiedzenie, że po pięćdziesiątce twoja twarz świadczy o tobie. Uważam, że to prawda. Twarz Scrooge’a to mapa jego bólu – mówił Carrey. Aktor podkreślał, że zawsze mocno zastanawia się nad psychologią granych przez siebie postaci (w sumie w filmie zagrał aż siedem ról!). – Za kapitalny pomysł Roberta uważałem to, żebym zagrał postaci duchów. Może to zabrzmi zbyt freudowsko, ale myślę, że są to po prostu różne aspekty osobowości Scrooge’a. Bo Scrooge w różnym wieku to bardzo odmienna osoba. Jeśli chodzi o angielski akcent, to naprawdę starałem się, jak mogłem. Mam nadzieję, że te starania nie spowodują międzynarodowego incydentu – żartował. A tak komentował techniczne wyzwania: – Praca w technice „performance capture” przypomina, wbrew temu co ludzie myślą, nie dubbing, ale raczej grę w sztuce teatralnej. My, aktorzy znajdujemy się w jednym pomieszczeniu, a nasze reakcje są rejestrowane. Potem przetwarza je komputer. Oczywiście jest dziwne, że siedzisz tam we wdzianku z tworzywa zwanego spandex i masz na głowie coś w rodzaju rowerowego kasku, gdzie umieszczonych jest kilka kamer. Można się rzeczywiście poczuć trochę nieswojo.

Pierwszym kontaktem Colina Firtha, grającego siostrzeńca Scrooge’a, Freda, z „Opowieścią…” była musicalowa wersja utworu z Albertem Finneyem. Zapamiętał, że bardzo przeraził go duch Marleya. Wyznał też, że książkę przeczytał dopiero przygotowując się do realizacji filmu; przedtem znał ją z radiowych, teatralnych i filmowych wersji. – Z Dickensem jest trochę jak z Fellinim. Jakie to dickensowskie – mówią ci, którzy wcale nie czytali jego utworów, ale przecież znają dobrze ich ducha – zwrócił uwagę aktor. I podzielił się swymi refleksjami na temat tej prozy: – Dobra opowieść jest jak Everest: po prostu jest tu ciągle, więc naturalne, że musisz się z nią zmierzyć. W przeciwieństwie do większości utworów Dickensa, „Opowieść…” jest odarta z nieistotnych szczegółów, bardzo skondensowana. Ma wielki ładunek emocjonalny – naprawdę za każdym razem, gdy mam z nią do czynienia, niemalże skłania mnie do płaczu. Uważał, że pomimo tak często podkreślanej angielskości tej prozy, można było być spokojnym o rezultaty adaptacji, ponieważ „Dickens już nieraz był bezpieczny w rękach Amerykanów”, a nazwisko Zemeckisa stanowiło dla niego gwarancję jakości, podobnie jak i udział Carreya. – Jim ma potrzebną tu moc i subtelność – mówił Firth. Podkreślał, że każde słowo i gest są odwzorowaniem gry aktorów. – A w dodatku można było pracować bez długich przerw i w porządku chronologicznym, co sprzyja koncentracji – zachwalał walory techniki „performance capture” angielski aktor.

Firth to jeden z niewielu aktorów, którzy w tym filmie zagrali tylko jedną rolę. Carrey, jak wspomnieliśmy, zagrał ich aż siedem, Gary Oldman trzy, Bob Hoskins dwie, podobnie jak Robin Wright Penn.

Jim Carrey po raz pierwszy wystąpił w produkcji wytwórni Disneya, natomiast Zemeckis powrócił na jej łono po 21 latach (w 1988 nakręcił „Kto wrobił Królika Rogera?”).

Wiktoriańskie, autentyczne kostiumy sprowadzono z Anglii i ubrano w nie manekiny, które ustawiono w sali konferencyjnej, gdzie odbywały się zebrania przed-produkcyjne. Kostiumy te były inspiracją dla animatorów, którzy pod kierunkiem Douga Chianga komputerowo odtworzyli stroje z epoki.

Produkcja filmu rozpoczęła się w styczniu zeszłego roku. Podczas ostatniego festiwalu w Cannes po raz pierwszy zaprezentowano fragmenty gotowego utworu, co spotkało się z wielkim zainteresowaniem i pozytywnym odzewem komentatorów.

Jim Carrey (Ebenezer Scrooge/Duch Minionych Wigilii/Duch Obecnej Wigilii/Duch Przyszłej Wigilii)

Właśc. James Eugene Carrey. Jeden z najwybitniejszych współczesnych komików filmowych, sprawdzający się świetnie także w rolach dramatycznych. Urodził się 17.01.1962 r. w Newmarket, w Kanadzie. Jako nastolatek uwielbiał stroić miny do lustra. W swe dziesiąte urodziny urządził dla rodziców (księgowego Percy’ego Carreya i gospodyni domowej Kathleen) specyficzne przedstawienie: wygłosił monolog Hamleta w sposób humorystyczny! Interesował się muzyką, grał na saksofonie, uwielbiał czytać. Jego pierwszy profesjonalny występ w nocnym klubie Yuk Yuk w Toronto okazał się jednak klapą. Następne podobały się coraz bardziej, zwłaszcza że Carrey jest obdarzony niezwykłym talentem parodystycznym. W wieku lat 16 rzucił szkołę i został komikiem estradowym. Po serii niepowodzeń zdobył popularność w telewizyjnej serii „In Living Color”, a gwiazdorską pozycję zyskał w połowie lat 90. za sprawą filmów „Ace Ventura: Psi detektyw" i „Maska". Ten kontrowersyjny, uwielbiany, ale i często ostro krytykowany, zwłaszcza za nadekspresyjny styl mimiczny aktor, ma na swym koncie role w tak wybitnych filmach, jak „Truman Show” Petera Weira czy „Człowiek z księżyca” (Złoty Glob) Miloša Formana. Prywatnie zmaga się z melancholią, a nawet skłonnościami do depresji. – Jestem czarujący, ale od czasu do czasu potrzebuję pomocy prozacu – tak mówił na ten temat.

Colin Firth (Fred)

Właśc. Colin Andrew Firth. Urodził się 10.09.1960 r. w Grayshott. Jego ojciec był wykładowcą historii w college'u, a matka wykładowcą teologii na uniwersytecie. Pierwsze doświadczenia aktorskie Firtha to występy w kościelnych jasełkach. Część wczesnego dzieciństwa spędził w Nigerii, razem z dziadkami pracującymi w misji. Wrócił do kraju, aby się kształcić. Zapisał się na trzyletni kurs w londyńskim Drama Center. Jego talent został odkryty i doceniony podczas ostatniego semestru, gdy brał udział w szkolnej produkcji „Hamleta”. Zadebiutował na londyńskiej scenie w „Another Country” Juliana Mitchella (West End) w reżyserii Marka Kanievska, mając za partnera Ruperta Everetta. W 1984 roku ekranizacja tej sztuki stała się wielce udanym kinowym debiutem Firtha. Pomimo tak pomyślnego początku kariery, aktor spędził resztę dekady w stosunkowym zapomnieniu. W „Miesiącu na wsi” (1984) Pata O'Connora zagrał doskonale postać Birkina, rozgoryczonego weterana, który próbuje zapomnieć o wojennym koszmarze. Pod koniec lat 80. Firth w filmie „Apartament Zero” (1988) Martina Donovana stworzył przejmującą kreację Adriana LeDuca, sfrustrowanego i niedojrzałego emocjonalnie samotnika nękanego przez sąsiadów. Zdobył też doskonałe recenzje za rolę w „Valmoncie” (1988) Miloša Formana. Na planie tego filmu poznał Meg Tilly, z którą był związany przez pięć lat.

Rola Darcy'ego w mini-serialu BBC „Duma i uprzedzenie” według Jane Austen stała się przełomem. Za ten występ aktor został nominowany w 1995 roku do nagrody BAFTA.

Rola Marka Darcy'ego w komedii „Dziennik Bridget Jones" (2001) uczyniła zeń wielką międzynarodową gwiazdę. Na ostatnim festiwalu w Wenecji aktor zdobył Puchar Volpiego za występ w filmie „A Single Man”. Powszechne uznanie wzbudza jego wyciszony, acz bardzo wyrazisty sposób ekspresji. Jego żoną jest Livia Giuggioli (od 21.06.1997), mają dwóch synów: Lukę (ur. 29.03.2001) i Mateo (ur. 25.08.2003).

Gary Oldman (Bob Cratchit/Jacob Marley/Tiny Tim)

Właśc. Leonard Gary Oldman. Urodził się 21.03.1958 roku w Londynie. Jest synem spawacza i gospodyni domowej. Ojciec alkoholik opuścił rodzinę, kiedy Gary miał siedem lat. W wieku szesnastu lat Oldman zakończył naukę w szkole średniej i rozpoczął pracę w sklepie z artykułami sportowymi; w czasie wolnym od pracy studiował literaturę, a potem aktorstwo pod kierunkiem Rogera Williamsa. Grał w Greenwich Young People's Theatre, a po skończeniu szkoły teatralnej, do której mógł uczęszczać dzięki otrzymanemu stypendium, pracował w Citizens Theatre w Glasgow, które umożliwiło mu rozpoczęcie nauki w Britain's Rose Bruford College (tę szkołę ukończył w roku 1979). Początki kariery Oldmana są związane z teatrem. W 1985 roku wystąpił w sztuce „The Pope's Wedding", za którą otrzymał nagrody dla najlepszego i najbardziej obiecującego aktora roku. Na dużym ekranie po raz pierwszy zyskał rozgłos w filmie „Sid i Nancy”, wcielając się w postać Sida Viciousa, punk-rockowego muzyka z zespołu Sex Pistols, którego kariera skończyła się tragicznie. Za rolę tę otrzymał nagrodę Evening Standard Film dla najlepszego debiutanta. Kolejny występ również był sukcesem. Tym razem, w obrazie „Nadstaw uszu”, grał rolę innego autodestrukcyjnego buntownika, Joe’ego Ortona, dramatopisarza homoseksualisty, za którą został nominowany do nagrody Brytyjskiej Akademii Filmu i TV dla najlepszego aktora. Jego pierwszym ważnym występem w Hollywood była rola podejrzanego o zamach na Kennedy'ego Lee Harveya Oswalda w filmie Olivera Stone'a „JFK” (1991). Światową popularność zyskał dopiero rok później, dzięki występowi w „Drakuli” Francisa Forda Coppoli. Kolejne role udowadniały, że jest aktorem niezwykle wszechstronnym. Przez krytyków zaczął być porównywany do Roberta De Niro, ponieważ podobnie jak on, ulega radykalnej transformacji przy każdej swej kolejnej roli. Wkrótce stał się specjalistą od postaci ludzi niezrównoważonych oraz fascynujących ekscentryków, co w pewnym okresie życia mocno korespondowało z jego własnymi doświadczeniami. Swoim reżyserskim debiutem uczynił mroczny, na poły autobiograficzny dramat o patologicznej londyńskiej rodzinie robotniczej, który zadedykował ojcu: „Nil by Mouth” (TVP: „Nic doustnie”, 1997). Ostatnie lata kariery aktora zdominowała praca nad dwiema postaciami, Syriusza Blacka w cyklu filmów o Harrym Potterze oraz policjanta Gordona w dwóch filmach z serii o Batmanie.

Robert Zemeckis (reżyseria)

Urodził się 14.05.1951 roku w Chicago, stan Illinois. Amerykański reżyser, producent i scenarzysta. W 1995 roku zdobył Oscara za reżyserię „Forresta Gumpa”. Jest absolwentem USC w Los Angeles. Podczas studiów poznał Boba Gale'a, który stał się jego najbliższym współpracownikiem. Wspólnie z nim Zemeckis napisał scenariusze swoich najpopularniejszych filmów. Obaj stworzyli w roku 1978 film „Chcę trzymać cię za rękę". Była to historia opowiadająca o amerykańskiej beatlemanii. Reżyserem był Zemeckis, współscenarzystą Gale, a producentem Steven Spielberg. Film „Miłość, szmaragd i krokodyl" był kolejnym owocem współpracy ze Spielbergiem. Jednak nazwisko Zemeckisa stało się naprawdę głośne dopiero po filmie „Powrót do przyszłości". Reżyser jest zafascynowany efektami specjalnymi i nowymi technologiami, które śmiało stosuje w swych filmach. W 1988 nakręcił film, który na owe czasy wykorzystywał prawie wszystkie osiągnięcia w tej dziedzinie – „Kto wrobił królika Rogera?”. Natomiast groteskowo-liryczna przypowiastka o perypetiach życiowych opóźnionego w rozwoju chłopca – „Forrest Gump" zachwyciła krytyków i widzów nie tylko formalną błyskotliwością, ale i doskonałą kreacją Toma Hanksa.